Geloofsontwikkeling

Deze woorden, die Ik u heden gebied, moeten in uw hart zijn. U moet ze uw kinderen inprenten en erover spreken als u in uw huis zit en als u over de weg gaat, als u neerligt en als u opstaat. (Deut 6:6-7, HSV). 

Vanuit de Bijbel klinkt op veel verschillende plaatsen de opdracht om onze kinderen bekend te maken met God en Zijn Woord. Ze hebben ons nodig om te ontdekken hoe God het leven bedoelt en hoe je dat praktisch invult in de dagelijkse praktijk. Om te ontdekken wie God is en Hem te leren kennen. Daarmee is de geloofsopvoeding een belangrijk onderdeel van de opvoeding van kinderen. Een kader waarbinnen je de opvoeding vormgeeft. Soms is het lastig om juist aan de geloofsopvoeding praktisch handen en voeten te geven. Tegenwoordig is geloofsopvoeding minder vanzelfsprekend. Tegelijkertijd is het een onverwoestbaar fundament! Wat kun je doen? Hoe weet je wat je kind nodig heeft of wat hij begrijpt en aankan?

Het helpt om kennis te hebben van de ontwikkeling van kinderen. Net zoals er bij het opgroeien van kinderen sprake is van een motorische ontwikkeling (leren grijpen en vastpakken, rollen, lopen, fietsen), een taalontwikkeling (brabbelen, woordjes en zinnen leren spreken), een sociale ontwikkeling (mensen leren herkennen, leren samen spelen) en cognitieve ontwikkeling (meer leren onthouden en begrijpen) kun je ook spreken van een geloofsontwikkeling, die samenhangt met de ontwikkeling op de andere gebieden.

Baby’s en peuters

Het begin van de geloofsontwikkeling is geworteld in ervaringen van het kind. Voor heel jonge kinderen is sfeer, veiligheid en vertrouwen belangrijk. Het is mooi als je voor deze kleine kinderen kunt zoeken naar geloofsaspecten die voor een kind voelbaar worden en de sfeer bepalen in jullie gezin; aandacht, aanraking, warmte.  Je kunt samen het geloof ‘beleven’ door samen te zingen en muziek te maken. Jonge kinderen leren voornamelijk door imitatie, en als ouders geef je richting aan; wat jij doet wordt nagedaan. Dit geeft ruimte aan het leren (nadoen) van gebruiken, het leren bidden en Bijbellezen, maar ook het met zorg omgaan met anderen, dieren en materialen. Na het ‘nadoen’ zullen kinderen leren dat het om méér gaat dan de gebruiken zelf. Geef ook ruimte aan ‘meedoen’; geef bijvoorbeeld tijdens het Bijbellezen je kind zelf ook een Bijbelboekje op tafel, of geef een muziekinstrumentje in handen als jullie zingen. Jonge kinderen zijn volop bezig met het ontdekken van zichzelf. Met Bijbelverhalen over het thema ‘God houdt van jou’ kun je hierbij aansluiten. Er zijn vele mooie boekjes te koop of te leen. Omdat het voor jonge kinderen nog moeilijk is om woorden te geven aan dingen uit hun belevingswereld, kan het aanleren van een formuliergebedje helpen. Het geeft niet dat het ‘standaard’ is. Jonge kinderen onthouden gemakkelijk en krijgen op deze manier woorden voor een gebed aangereikt. Daarnaast is herhaling fijn voor hen. Je bent natuurlijk vrij om woorden aan te passen.

Kleuters en onderbouw basisschool

Kleuters en kinderen in de onderbouw van de basisschool maken een enorme ontwikkeling door, fysiek, verstandelijk en sociaal.  Ze denken concreet en reageren vaak meteen. Deze kinderen leren nog veel door imitatie. Kinderen in deze leeftijd zijn gevoelig voor sfeer. Gezellig samen (met de Bijbel) bezig zijn en samen dingen ondernemen is fijn. Wat doet je kind graag? Zit hij graag lekker bij je op schoot of heeft hij behoefte aan avontuur en uitdaging, zoals de meeste kinderen vanaf een jaar of 6? Sluit daar bij aan! Zingen en muziek maken, spelletjes doen, sportactiviteiten. Neem de tijd, en geef je aandacht! Dat versterkt de onderlinge band, en zal je kind zich lang herinneren. Het zijn deze ervaringen die het kind opdoet, die zijn geheugen vullen. Probeer Bijbelverhalen samen te ‘ervaren’ door ze na te spelen; ga onder de sterrenhemel staan, net zoals Abraham, of bouw een boot, zoals Noach. Omdat kinderen concreet denken stellen zij ook concrete vragen. Het gaat dan niet zozeer om een precies of lang antwoord. Probeer met je antwoord aan te sluiten op de woorden die je kind zélf gebruikt. De ontwikkeling van de fantasie komt op een hoogtepunt. Kleuters hebben er nog moeite mee om onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid. Houd daarbij rekening met je keuze van Bijbelverhalen, of van  je woorden; ze zullen letterlijk opgevat worden. Wat opvoeders over God en Jezus vertellen heeft gezag. Dat kan heel positief zijn, maar ook angstig, omdat deze jonge kinderen nog geen goed besef hebben van wat ‘echt’ is en wat niet. Vanaf de kleutertijd kun je kinderen aanmoedigen om zelf te spreken met God. Vertel dat God hem hoort en luistert. Neem je kind serieus als het bidt voor de kikkerdril in de sloot of dankt voor z’n lekkere lolly.

Jezus stelt kinderen voor ons tot een voorbeeld. Onder andere in Mattheüs 18:3 zegt Hij dat wie niet wordt als een kind, het Koninkrijk van God niet zal binnengaan. Kinderen hebben een rotsvast vertrouwen. Op hun ouders, maar ook op God. Zij stellen hun vragen niet vanuit ongeloof of kritiek, maar omdat ze willen leren en begrijpen. Al gaat de één hierin veel dieper dan de ander. Zij nemen dingen voor waar aan. Twijfels en vragen komen pas later, als ze hun opgedane kennis en ervaringen gaan vergelijken. Daarom is het belangrijk dat ze eerlijke en betrouwbare informatie krijgen.

Midden- en bovenbouw basisschool

De motorische ontwikkeling van kinderen verfijnt zich, kinderen kunnen zich langere tijd concentreren en breiden hun woordenschat uit. Ook leren kinderen rekening te houden met elkaar en met (spel)regels. De wereld van kinderen wordt groter en kinderen hebben juist nu behoefte aan bevestiging. Ze zullen ervaren dat het niet overal gaat zoals jullie thuis gewend zijn. Sta open voor vragen hierover en maak thuis tot een veilige haven.

Kinderen houden van feesten en vieren. Ook ‘samen beleven’ heeft nog een belangrijke plek in het leven van kinderen op deze leeftijd. Zoek naar mogelijkheden om samen avonturen te beleven, het leven te vieren. Dit is ook de leeftijd waarop kinderen graag in actie komen en dingen doen. Geld inzamelen voor een goed doel, strijden tegen onrecht, acties organiseren… je kunt ze laten merken dat zij verschil kunnen maken in deze wereld.

Werkelijkheid en fantasie worden onderscheiden, het logisch denken ontwikkelt zich en kinderen zijn nieuwsgierig en leergierig. In de Bijbel kun je op zoek naar de minder bekende Bijbelverhalen en gegevens uit het dagelijks leven uit die tijd. Ze kunnen feiten goed onthouden en verbanden leggen. Het gebruik van een Bijbels dagboekje is praktisch voor de stille tijd, maar daar hebben kinderen jou als ouder nog wel bij nodig. Leer samen God beter kennen!

Middelbare school

De vriendengroep krijgt vanaf de tienerleeftijd een belangrijke plaats. Omdat de wereld zich langzaam aan hen opdringt is het belangrijk om hen goed te informeren; wat wil je dat zij weten over zaken als relaties, seksualiteit, drank en drugs? Laat weten en zien wat voor jou belangrijk is en waarom. Welke rol speelt God hierin? Door hen voor te bereiden, te prikkelen en aan het denken te zetten vergroot je hun weerbaarheid. In de periode tussen elf en achttien jaar zijn tieners hun eigen overtuiging aan het vormen. Zij zullen zich meer kritisch opstellen tegenover de waarden en normen die jij als ouder hanteert. Dat geeft wel eens confrontaties en discussies. Dat geeft vragen en twijfels. Schrik daar niet van, dit hoort bij het proces van meningsvorming. Je kind oriënteert zich en oefent op jou! Dit scherpt ook jouw mening. Naast discussies zorgt dit ook voor openingen en gesprekken. Tieners hebben behoefte aan voorbeelden in het geloof, aan ‘geestelijke vaders en moeders’, aan wie zij zich kunnen optrekken. Behalve hun eigen ouders kunnen ook jeugdleiders, opa’s en oma’s of andere bekenden deze rol vervullen.

Geloofsontwikkeling stimuleren

Kinderen volgen hun eigen ontwikkelingslijnen en passen meestal niet precies in een hokje. Sluit bij je kind aan. Jij kent je kind en jij weet wat het nodig heeft! Je kunt gezinsmomenten of Bijbelmomenten organiseren rond een thema. Aan de hand van een Bijbels dagboek of met werkvormen en ideeën die je op internet vindt. Organiseer af en toe een ‘Denk aan anderen week’, waarin je een week lang snoepjes, koekjes en andere luxe weg laat en het geld dat je overhoudt schenkt aan een goed doel in een specifiek land. De hele week bid je met elkaar voor dat land en aan het eind van de week maak je een gerecht klaar uit dat land. Maar vergeet de dagelijkse momenten niet, waarbij je kunt aansluiten met een Bijbelse ‘les’ en die waardevolle momenten opleveren. Voor dat moment en voor lang daarna! Denk niet te moeilijk als je kinderen hebt in verschillende leeftijden. Maak het aantrekkelijk voor de oudsten; de ervaring is dat de jongsten veelal meegenieten van de sfeer.

We zijn in deze tijd allemaal erg ‘druk’. Dat brengt je eigen geloofsleven en je eigen momenten van stille tijd wel eens in het gedrang. Maar juist jouw eigen geloofsleven is zo belangrijk voor de geloofsontwikkeling van je kind. Kinderen kijken naar je, dag in, dag uit. Ze hebben haarfijn door of je lééft wat je vertelt, of dat het slechts mooie praatjes zijn. Dochters letten extra op hun moeder, zoons op hun vader. Niet alleen jullie persoonlijke geloofsleven, maar ook dat van jullie als partners samen speelt een rol. Zitten jullie op één lijn? Zijn jullie een team dat naast elkaar staat en elkaar aanvult? Hoe groter de eenheid, hoe meer je kunt overbrengen en hoe sterker je kind staat.

Om jezelf scherp te houden: zoek betrouwbare bronnen op waar je inspiratie, goede tips en informatie vandaan kunt halen. Bijvoorbeeld tijdschriften als Jente of Terdege, websites als www.geloofinhetgezin.nl of boeken als ‘Maak ze sterk’, ‘Uw erfgoed’ of ‘Vader zijn met hart en handen’. Daarnaast kan het heel waardevol zijn om met andere ouders in gesprek te gaan over geloofsopvoeding. Stel je vragen aan andere ‘ervaren’ ouders uit je gemeente, uit de buurt of op de school van je kind. Deel ervaringen, en leer van elkaar!

Geschreven door Lindi van Beest, ontwikkelingspsychologe en speltherapeut i.o. (www.praktijklindi.nl).