Echtscheiding

 

Gebroken liefde

Jaarlijks krijgen ongeveer 70.000 kinderen in Nederland te maken met de scheiding van hun ouders[1]. Dat zijn alleen nog maar de verbroken relaties die als zodanig geregistreerd stonden. Nog meer cijfers[2]:

  • een vijfde van de kinderen in een klas heeft gescheiden ouders;
  • twee derde van de kinderen gaat bij de moeder wonen;
  • één op de vijf kinderen ziet de andere ouder niet;
  • één op de drie kinderen ervaart de scheiding als vechtscheiding.

 

Scheiden is een maatschappelijk geaccepteerd fenomeen geworden. Steeds minder mensen geloven überhaupt dat relaties een leven lang mee kunnen gaan. Levenslange liefde en trouw worden schaars. Uit elkaar gaan is niet alleen steeds meer een ‘logische’ optie, allerlei juridische en sociaal-maatschappelijke regelingen maken het ook steeds eenvoudiger. Er is in Nederland een platform ‘Scheiden zonder schade’. De doelstellingen van dit platform, waarvan André Rouvoet de voorzitter is, zijn te waarderen: vechtscheidingen minimaliseren. De titel is echter ronduit misleidend: scheiden brengt altijd schade. Structureel laten onderzoeken zien hoeveel schade echtscheiding teweeg brengt. Bij de kinderen, maar ook bij beide partners. Wat kun je betekenen voor kinderen die dit meemaken of meegemaakt hebben in jouw kinderwerk, jeugdwerk of in je eigen gezin?

 

Het ideale plaatje

God schiep de mens, Hij maakte hen man en vrouw. Zij vullen elkaar aan en vormen samen een stukje van Gods beeld hier op aarde in. We lezen in Genesis 2:24: ‘Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten en zij zullen tot één vlees zijn’. Een man en een vrouw die zich aan elkaar hechten, vormen een eenheid die samen iets van God laten zien. Zo hecht, dat God het ‘één vlees’ noemt. Deze eenheid vormt een veilige basis waar kinderen optimaal kunnen opgroeien en ontwikkelen. De hechting tussen een kind en zijn ouders vormt een belangrijke basis voor het omgaan met andere mensen in zijn hele leven. De meest essentiële fase voor een gezonde hechting is de periode vanaf de conceptie (!) tot de eerste drie maanden van zijn leven. Die eenheid tussen man en vrouw die God beschrijft in de Bijbel, is van onschatbaar belang. God gebruikt bovendien het huwelijk als gelijkenis voor Zijn relatie met ons. Eerst in het Oude Testament[3], later in het Nieuwe Testament[4]. Onze huwelijken zouden aan de wereld om ons heen iets moeten laten zien van Gods liefde, trouw, genade en vergeving.

Een relatie die stuk gaat, brengt altijd schade. Bij de partners: gebrokenheid, het gevoel van falen, boosheid, verdriet, schaamte, schuldgevoelens. Er is iets stuk gegaan wat bedoeld was om heel te blijven. Voor kinderen is hun veilige basis uit elkaar gevallen. En daarnaast is het beeld van God beschadigd geraakt. Scheiden is nooit de beste oplossing. Je kunt niet ‘goed’ uit elkaar gaan. Soms is het de minst slechte oplossing, maar goed is het nooit. God waarschuwt ons niet voor niets om elkaar trouw te blijven en niet van elkaar te scheiden.

Maar God zegt nog zoveel meer dan dat! God weet van onze kwetsbaarheid en onze gebrokenheid. Hoe de situatie ook is, Hij wil mensen de weg wijzen. De weg naar het Leven, de beste weg. Stel dat je worstelt in je relatie: probeer er alles aan te doen om er samen uit te komen. Vecht ervoor. Het is het waard. Als het niet anders is, zoek samen met God hoe je verder kunt. Voor jezelf, voor je kinderen.

 

Kinderen en echtscheiding

Voor kinderen van wie de ouders uit elkaar gaan, verandert er in korte tijd heel veel. Zij wonen in de meeste gevallen nog maar bij één van beide ouders, of om de beurt bij de één en dan bij de ander. Soms zien ze één van hun ouders niet of nog maar heel weinig. Vaak betekent het verhuizen, soms een nieuwe school, andere vrienden, sommige familieleden niet of nauwelijks meer zien. Steeds weer je logeertas inpakken. Feestjes en belangrijke momenten kunnen zij vaak niet met beide ouders tegelijk delen. Niet alleen voor kinderen is dit ingrijpend. De ouders zelf gaan ook door een moeilijke fase. Dit zorgt ervoor dat kinderen hun ouders niet willen belasten met hun eigen verdriet en vragen. Die zijn er echter wel. Vragen zoals: ‘Had niemand dit kunnen voorkomen?’, ‘Kan het weer goed komen?’, ‘Waar is God?’, ‘Is het mijn schuld?’, ‘Kan papa of mama ook stoppen met van mij te houden?’. Bijna alle kinderen hebben (in elk geval tijdelijk) moeite met concentreren, minder goede schoolresultaten en zitten niet zo lekker in hun vel. Op deze pagina van het Nederlands Jeugd Instituut staat een overzicht van de gevolgen van scheiding voor kinderen in verschillende leeftijdsfasen.

 

Loyaliteitsconflict

Eén van de grootste moeiten voor kinderen na echtscheiding is de druk die komt te liggen op hun loyaliteit aan beide ouders. Kinderen houden van beide ouders en blijven vaak lange tijd loyaal aan hen, wat zij ook misdaan hebben. Zij kunnen geen partij kiezen. Zij willen beide ouders gelukkig zien. Het wordt voor hen heel moeilijk van beide ouders evenveel te kunnen, mogen houden. Zij kunnen zich bijvoorbeeld schuldig voelen ten opzichte van de ene ouder als zij zich gelukkig voelen bij de ander. Zij kunnen niet omgaan met kwaadsprekerij en negativiteit over de andere ouder, het blijft hun ouder van wie zij houden. En wiens genen zij bovendien dragen. De hoop van veel kinderen blijft dat zijn ouders van elkaar houden. Als hun ouders veel ruzie maken, is het kind daar ongelukkig mee. Maar begrijpt hij soms wel waarom ze uit elkaar zijn. Als ze het heel goed met elkaar kunnen vinden, is een kind daar blij mee. Maar dan kan hij zich afvragen waarom ze niet gewoon bij elkaar terug komen.

Een echtscheiding is een verlieservaring en zet dan ook een rouwproces in werking. Als een kind zich weer veilig voelt, kan hij aan het verwerken hiervan toekomen. Hoe eerder er weer rust en veiligheid is, hoe beter kinderen herstellen. Toch trekt de scheiding diepe sporen die lang mee kunnen gaan. Het is een ervaring met liefde die kan eindigen, waardoor onvoorwaardelijke liefde in een ander perspectief komt te staan. Sommigen ontwikkelen een vorm van bindingsangst en kiezen bewust voor kortdurende relaties, om de kans op teleurstelling en pijn te beperken. Met het ouder worden komt er steeds een nieuw perspectief en daardoor een nieuw stukje verwerking.

 

Parentificatie

Parentificatie is het fenomeen waarbij een kind de rol van één van de ouders op zich neemt. Hij of zij neemt bijvoorbeeld de zorg voor het huishouden of voor de verzorging/opvoeding van jongere broertjes en zusjes op zich. Of het kind komt in een emotionele rol ten opzichte van zijn of haar ouder terecht die eerder toebehoort aan een partner, of het kind wordt/voelt zich verantwoordelijk voor het welbevinden van de ouder. Hierdoor komt het kind niet toe aan zijn eigen verwerkingsproces, leert niet zijn eigen vragen en zorgen te uiten en te delen, eigen grenzen aangeven en kan niet de ontwikkelingsprocessen door die nodig zijn bij zijn leeftijdsfase.

 

Vechtscheiding

Bij een vechtscheiding is de relatie tussen de partners zo beschadigd, dat de sfeer wordt gedomineerd door ruzie en conflict (verbaal geweld). Soms is er daarbij ook sprake van (dreiging) van fysiek geweld. Een vechtscheiding wordt wel een vorm van kindermishandeling genoemd. Kinderen die dit meemaken, kunnen te maken krijgen met ernstige sociale, emotionele en psychische problemen als negatief zelfbeeld, laag zelfvertrouwen, problemen in vriendschapsrelaties, schoolproblemen, problemen in de stressregulatie, angst, depressie, agressiviteit en criminaliteit.

In deze onveilige situatie ontwikkelen kinderen allerlei coping-mechanismen om de situatie aan te kunnen. Bijvoorbeeld: gevoelens wegstoppen, gevoelens bagatelliseren of straf uitlokken met negatief gedrag. Andere ongezonde mechanismen beoordelen wij vaak als positief gedrag: voor anderen zorgen, flink zijn, alles alleen doen. Deze overlevingsmechanismen zijn in onveilige thuissituaties effectief, maar vormen destructieve patronen die op latere leeftijd moeilijk te doorbreken zijn.

 

Wat kun je doen?

Voor ouders is het belangrijk dat áls je kiest voor een scheiding, je de kinderen hierin op een goede manier begeleidt. De organisatie Villa Pinedo biedt veel hulp aan kinderen van gescheiden ouders. Zij hebben deze open brief ‘aan alle gescheiden ouders van Nederland’ gepubliceerd, waarin kinderen zelf veel tips geven. Betrek kinderen niet in ruzies of discussies, wees duidelijk naar hen, wees eerlijk en belast hen niet met je eigen zorgen. Ze mogen best zien dat je het moeilijk hebt of als je verdriet hebt, maar ze hebben jou als steun en toeverlaat nodig in hun eigen verdriet en vragen. Wees er voor hen. Realiseer je dat zij wél van de ander blijven houden en respecteer dat.

Als kerk kun je er zowel voor de kinderen als voor de ouders zijn. Beiden gaan door een moeilijk proces, met veel emoties, vragen en zorgen. Oók in hun relatie met God. Zowel ouders als kinderen kunnen veel steun hebben aan lotgenoten. Sommige kerken organiseren af en toe verwerkingsgroepen voor kinderen die een echtscheiding mee maken of mee gemaakt hebben. Er zijn verschillende organisaties die goede programma’s en materialen hiervoor aanbieden.

Daarnaast kunnen kinderwerkers en jeugdleiders op individueel niveau extra zorg en aandacht bieden. Wanneer je als kerk kinder- en jeugdpastoraat hebt opgezet, kun je daar vanuit nog extra begeleiding bieden. Ofwel aan de kinderen en jongeren, ofwel aan de begeleidende kinder- en jeugdwerkers. Het uiten van emoties, open en eerlijk vragen en zorgen mogen delen, zijn belangrijk. Daarnaast mensen en een plek hebben waar je op terug kunt vallen. Als het thuis onveilig is of voelt, als er veel onrust is, dat je ergens heen kunt waar je (even) tot rust kunt komen.

Veel kinderen hebben baat bij ‘voorbeeld gezinnen’, waarin ze kunnen zien en ervaren hoe een gezond en liefdevol huwelijk, een goede relatie verloopt. Hoe functioneert een vader of moeder? Hoe gaan zij met elkaar om? Hierin kunnen we als kerken veel betekenen in de onderlinge zorg voor elkaar!

Het mooiste is natuurlijk om preventief aan de slag te gaan! Voorkomen is beter dan genezen. Goed, Bijbels onderwijs over relaties, huwelijk en gezin zijn kostbaar en belangrijk. In de hele gemeente, maar ook voor tieners en jongeren. Zij hebben vaak veel vragen: hoe ga je om met verliefdheid en verkering? Hoe weet je of iemand bij je past? Als we hen van jongs af aan een goede start kunnen geven op dit terrein van hun leven, dan maakt dat het een stuk makkelijker voor hen om later gezonde relaties op te bouwen én te houden. En als ze een relatie aangaan, laten we hen dan coachen en begeleiden, ook ná hun bruiloft. Zoals Paulus schrijft in Titus 2: ‘de oudere generatie moet de jongere generatie leren… ‘.

TIP:
Met deze werkvorm kun je in je tienergroep in gesprek gaan over echtscheiding.

 

Meer informatie

Lezen:

  • Artikel van stichting Generatio over verschillende verwerkingsfasen bij een echtscheiding
  • Rapport ‘Scheiden, en de kinderen dan…’
  • Informatie van de overheid: trefwoord ‘echtscheiding’.

 

Hulp en begeleiding voor kinderen:

  • KIES: Kind en Echtscheiding, Kies voor het kind
  • Villa Pinedo
  • Werkboek voor kinderen ‘Ik hoor bij jullie allebei’ (o.a. via Bol.com verkrijgbaar).

 

Info voor tieners en jongeren:

 

[1] www.cbs.nl
[2] www.villapinedo.nl
[3] 1 Kron. 5:25, Jer. 3:8, Ezechiël 16
[4] 2 Kor. 1:2, Ef. 5:22-33, Openb. 19:6-10