#Metoo – Na de stilte

De hashtag #metoo heeft flink wat los gemaakt. De verhalen op sociale media volgen elkaar in rap tempo op. Gelukkig, de stilte wordt verbroken. Er komt steeds meer openheid. Langzaam komt de discussie op gang over hoe we omgaan met elkaars grenzen en wat er wel en niet oké is. Tegelijkertijd wordt ook de verwarring duidelijk. Waar ligt de grens? Er is een groot grijs gebied tussen een verkrachting en onprettig seksueel contact. Wat de één ervaart als grensoverschrijdend vindt een ander geen probleem. Als je niet duidelijk hebt aangegeven dat je iets niet wilde, is de ander dan fout? Daders realiseren zich niet altijd dat zij dader zijn en welke impact hun handelen op de ander heeft.

We leven in een cultuur die zegt: ‘doe waar jij je goed bij voelt’. Alles moet kunnen. Ben je het daar niet mee eens, dan ben je een bedreiging voor ons gevoel van vrijheid. Dan ben je een ouderwetse moraalridder die alle verworven vrijheden van de seksuele revolutie terug wil draaien. Vrijheid is in onze maatschappij veranderd in grenzeloosheid. Dat maakt het bepalen van je grenzen en het aangeven daarvan erg ingewikkeld. Vooral voor tieners en jongeren, die kwetsbaar zijn en hun weg in het leven nog zoeken. Zij hebben veiligheid, geborgenheid, richting, kaders en goede begeleiding nodig in deze chaos. De kerk en het gezin zouden plekken moeten zijn waar ze veilig zijn en waar het veilig is om te delen, om je kwetsbaar op te stellen, om voor elkaar te zorgen en elkaar te helpen bij het vinden van de juiste weg. Dat gaat niet vanzelf. Laten we niet alleen de stilte verbreken, maar ook de volgende stappen zetten.

De weg ten leven

‘U maakt mij de weg ten leven bekend’, lezen we in Psalm 16. God laat door de Bijbel en door Zijn Geest weten hoe we ons leven op een goede manier moeten invullen. De Bijbel staat vol met richtlijnen en handvatten, over het huwelijk, over de omgang tussen man en vrouw, over seksualiteit en over het omgaan met ons ‘vlees’, dat strijdt voert tegen de Geest (Galaten 5:17). Er staat beschreven wat de gevolgen zijn als we over de grenzen van een ander zijn. Gods Woord is lamp voor onze voet en een licht op ons pad (Psalm 119:105). Het geeft licht in de duisternis! Het maakt dingen helder en duidelijk. Tieners en jongeren hebben behoefte aan duidelijkheid. Aan eerlijke informatie en houvast. Hoe beter ze God zelf kennen en hoe meer ze bekend zijn met Zijn Woord, hoe steviger ze staan.

In de Bijbel lezen we dat mensen in de praktijk van het leven er regelmatig een potje van maken. We struikelen en worstelen. Toen, en nu nog steeds. We lezen de goede voorbeelden van Jozef en Maria en Boaz en Ruth, en de verkeerde voorbeelden van David en Bathséba en Juda en Tamar. Zoals een navigatiesysteem je consequent de weg blijft wijzen, hoe je ook verkeerd rijdt en hoever je ook van de oorspronkelijke route bent afgedwaald, zo blijft God ons de weg wijzen, ook als het fout is gegaan. Tieners en jongeren hebben het nodig om te weten dat de oplossing altijd te vinden is in het terugkeren naar God. Geef ze van jongs af aan de verhalen mee van de verloren zoon (Lukas 15) en van de overspelige vrouw (Johannes 8).

Macht en lust

Verkrachtingen en seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn niet iets van deze tijd, ze komen al in de Bijbel voor. Zelfs in het gezin van koning David. Absalom verkrachtte de bijvrouwen van David voor het oog van Israël (2 Samuel 16:22). Hier ging het om macht en Absalom dacht ermee weg te komen. Eén van de lessen uit dit verhaal, uit #metoo en veel verhalen van seksueel geweld, is het gevaar van machtsmisbruik en ongezonde verhoudingen. Het is niet verwonderlijk dat God ons zoveel over leert over gezond leiderschap. De vergelijking van een herder met zijn schapen keert steeds weer terug. Jezus, de Goede Herder, geeft ons het voorbeeld van dienend leiderschap. Je geeft aan de ander in plaats van te nemen. Je zoekt het belang van de ander in plaats van dat van jezelf.

Amnon verkrachtte zijn halfzus Tamar (2 Samuel 13). Amnon creëert de mogelijkheid om zijn vleselijke verlangen, zijn lust, te vervullen. Hier ging het vooral om lust. In vers 13 en 14 staat: ‘Hij wilde echter niet naar haar stem luisteren, maar omdat hij sterker was dan zij, verkrachtte hij haar en sliep met haar. Daarna haatte Amnon haar met een heel diepe haat. Ja, de haat waarmee hij haar haatte, was groter dan de liefde waarmee hij haar had liefgehad. Amnon zei tegen haar: ‘Sta op, ga weg!’ In dit verhaal zien we hoe dicht liefde en haat bij elkaar kunnen liggen. Wanneer is er sprake van liefde? Voor veel tieners en jongeren wordt dit regelmatig verward met verliefdheid of lust. Hartstocht is een sterke kracht (Hooglied 6:8). We moeten er zorgvuldig mee omgaan, anders gaat het mis. God geeft veiligheid door grenzen te stellen. Die zijn onveranderbaar. Seks is niet vrijblijvend en niet om mee te spelen. Voor je het weet raken jij en de ander beschadigd. De gevolgen voor Tamar zijn duidelijk: schuld, schaamte, vernedering en afgewezen als bruid voor wie dan ook; ze leidt voortaan een eenzaam bestaan. ‘Als iemand vuur in zijn boezem neemt, zullen dan zijn kleren niet in brand vliegen?’ (Spreuken 6:27). Voor tieners en jongeren is het belangrijk dat ze liefde, lust, verliefdheid en hartstocht kunnen onderscheiden en herkennen; dat maakt het een stuk makkelijker om de situatie in te schatten en te weten wat je moet doen.

Waar ligt de grens?

In deze tijd wordt seks veelal losgekoppeld van relatie en liefde. Het is een lichamelijke activiteit, een lichamelijke behoefte die het recht heeft om vervuld te worden. De Bijbel leert het tegenovergestelde. Seksualiteit gaat ons hele wezen aan en heeft alles te maken met liefde (in de Bijbelse betekenis) en relatie. Seksualiteit is verbonden met wie we zijn. Dat maakt de mens heel kwetsbaar. Daarom laat het zulke diepe sporen na wanneer iemand op dit terrein over onze grens gaat. Seksuele gemeenschap verbindt mensen aan elkaar. Binnen het huwelijk is dat iets moois dat de onderlinge band versterkt.

Er zit nog een heel traject vóór het gemeenschap hebben met elkaar. God geeft veel richtlijnen en kaders om de goede weg te vinden. Toch blijft er nog een grijs gebied over. Niet alleen binnen relaties, maar ook in het (lichamelijk) contact met anderen. Wanneer is een aanraking een vriendelijk gebaar en wanneer is het seksueel grensoverschrijdend? Wanneer is het ‘niet leuk’ en wanneer is het ‘echt fout’? Wie bepaalt dat? Voor veel slachtoffers is het lastig om de juiste woorden te geven aan wat er is gebeurd en om te duiden waar het mis ging. De woorden ‘seksueel geweld’, ‘aanranding’ en ‘misbruik’ klinken groot en zwaar. Soms lijken ze geen recht te doen aan de nuances of de complexiteit van de situatie.

Belangrijk is de erkenning dat de ander bij jou een persoonlijke grens heeft overschreden. Ook als je niet hebt aangeven dat jouw grens daar lag. Ook als je twijfelt hoe erg het was. Laten we dat tieners en jongeren mee geven.

Veel jongeren vinden het moeilijk om de grenzen in seksualiteit te bespreken. Jongens onderzoeken wat een meisje wil door het vaak gewoonweg uit te proberen. Veel meisjes vinden het moeilijk om fysiek een grens aan te geven en een jongen tegen te houden. Zij proberen met hints en subtiele signalen aan te geven of ze iets wel of niet fijn vinden. De meeste jongens kunnen deze signalen niet goed plaatsen. Meisjes denken dat ze een jongen afwijzen en kwetsen als ze aangeven dat ze iets niet willen. Of zijn bang hem te verliezen. De oplossing voor deze misverstanden zit in duidelijke communicatie over grenzen vooraf: open, eerlijk en duidelijk. Als ze weten dat de ander anders in elkaar zit dan zij, begrijpen ze beter waarom dit zo belangrijk is.

De weg naar herstel

De verhalen, littekens en beschadigingen rondom seksuele grensoverschrijding gaan de deuren van onze kerken helaas niet voorbij. Laat een campagne als #metoo ons wakker schudden en in beweging zetten. Hoe kunnen we beter de signalen opvangen als kinderen, tieners en jongeren in onze gemeente dit meemaken? En wat kunnen we voor hen doen om tot herstel te komen?

Signalen opvangen

Zij geven in de eerste plaats signalen af aan de mensen die dichtbij hen staan en die zij vertrouwen: hun ouders, kinderwerkers, jeugdleiders, de ouders van vrienden, hun opa of oma. Willen zij die signalen opvangen, zijn tijd en aandacht de sleutels: belangstelling, betrokkenheid, beschikbaar zijn.

Openheid

Als wij ons verhaal vertellen en onze littekens durven laten zien, durven anderen dat ook makkelijker. Als wij ons kwetsbaar opstellen, durven anderen dat ook. Laten we het goede voorbeeld geven. Wat je zelf hebt mee gemaakt, signaleer je overigens sneller bij anderen. We kunnen ervoor kiezen om onze eigen fouten en beschadigingen diep weg te stoppen, of ze te gebruiken als hulp en getuigenis voor anderen. Daar zit een bemoediging in: het kan stoppen en je kunt er overheen komen.

Verwerken

Het verwerken van seksuele grensoverschrijding is een proces wat je niet alleen kunt doen, maar waar je hulp, coaching en begeleiding in nodig hebt. Er komen zoveel vragen, twijfels en dilemma’s op je af! Het haalt zoveel dingen los. Het verwerken gaat in stapjes, alsof je steeds een laagje verder komt. Wanneer je zoiets op jonge leeftijd mee maakt, is de impact extra groot. Het verwerken gaat ook dan in stapjes, maar meestal in een grilliger patroon, in golven. Het brein ontwikkelt zich nog in de loop der jaren. Met het volwassen worden, ontwikkelen zich nieuwe inzichten en vaardigheden, waarmee ze de situatie op een andere manier kunnen bekijken en beoordelen. Dat geeft weer een nieuwe stap in het verwerken. Het mooiste is het wanneer zij gedurende al die jaren iemand hebben op wie zij terug kunnen vallen en die hen helpt in dit proces.

Het belang van goed beleid

Zoals gezegd zou juist de kerk een plek moeten zijn van veiligheid en geborgenheid. Wanneer zich dáár misbruik of seksuele grensoverschrijving voordoet (en helaas gebeurt dat), dan is de schade nog zoveel groter. Het vertrouwen in de kerk en het vertrouwen in God raakt beschadigd. Gods Naam raakt beschadigd. We kunnen niet alles voorkomen, maar we kunnen er binnen de mogelijkheden die we hebben wel alles aan doen om het te voorkomen.

Je ontkomt er niet aan om een goed beleid vast te stellen. Dit hoeft geen dik beleidsstuk te worden, maar er zijn zaken die doordacht en duidelijk moeten zijn. Vooraf kun je in alle rust over dingen nadenken en zorgvuldig doordenken. Hoe ga je om met aangifte doen? Vraag je een VOG aan voor mensen die in de kerk te maken hebben met kinderen en jongeren? Wie neemt welk besluit en wie communiceert er met wie? Is er een team voor kinder- en jeugdpastoraat? Goed beleid helpt om de neuzen dezelfde kant op te krijgen en te zorgen dat ieder binnen zijn eigen rol weet wat er van hem wordt verwacht en wat hij moet doen als zich een situatie voordoet. Als het zover is, handel je dan niet in paniek en emoties, maar kun je terugvallen op wat al doordacht is en kun je de juiste stappen zetten in de juiste volgorde.

In het geval van kinderen en jongeren vraagt dit goede afstemming tussen kinderwerk, jeugdwerk, volwassenpastoraat, ouders, jeugdpastoraat en de gemeenteleiding. Uiteindelijk is de gemeenteleiding verantwoordelijk voor wat er binnen de gemeente gebeurt. God wijst ons regelmatig op onze verantwoordelijkheid om goed zorg te dragen voor de kudde. ‘Zorg ervoor dat u uw schapen goed kent, richt uw hart op de kudden’ (Spreuken 27:23). Laten we les van #metoo ter harte nemen. Laat de kerk bekend staan als een veilige plek van liefde en recht.

N.B. Dit artikel is in november 2017 gepubliceerd in Metamorfose, tijdschrift van het Centrum voor Pastorale Counseling.